ΣΟΛΩΝ

                                     Ο σοφός,  ο νομοθέτης,  ο ποιητής, ο πολιτικός.

  

  

 

Ο Αριστοτέλης μας λέει, πως είναι ο πρώτος προστάτης του λαού που ξεκίνησε τη σειρά των λεγόμενων πολιτικών επαναστάσεων για να προστατέψει τα δικαιώματά του λαού.  

    Το  594  π. Χ.  Εκλέχτηκε  απ’ την Εκκλησία του δήμου άρχοντας. Ο Σόλων εργάστηκε επάνω στο όραμα κατά της κοινωνικής αδικίας, θέλησε μέσα στο πολιτικό φεουδαρχικό τότε καθεστώς, να αναγάγει την ισότητα στον νομικό, οικονομικό, δικαστικό και πολιτικό κατεστημένο της  εποχής του.  Σε κάποιο ποίημα του μας λέγει απολογητικά :  

 

    <<Και βία μαζί και δίκιο συνταιριάζοντάς τα

    τα ‘φερα τούτα εγώ ως την άκρη, δυνατά,

    έτσι όπως είχα τάξει. Νόμους όρισα

    όμοιους για τους μεγάλους και για τους μικρούς

    το δίκιο δρόμο στον καθένα δείχνοντας…>>

 

    Ο μεγάλος νομοθέτης ήταν ένας σπουδαίος της ελεγείας εκπρόσωπος  και το ποιητικό του έργο  παρουσιάζει  βαθύ κοινωνικό  περιεχόμενο όπου αντανακλά  τις  κοινωνικές συγκρούσεις,  τις  πολιτικές  μεταρρυθμίσεις, στις αλλαγές τις οποίες εκείνος ηγήθηκε.

                                                                           

   Ο Σόλων γεννήθηκε το 635 π. Χ. στην Αθήνα αλλά η καταγωγή του ήταν απ’ την Ασωπιάδα, ( άλλη μία ονομασία της Σαλαμίνας. )  Νωρίς  στράφηκε στο εμπόριο ταξιδεύοντας περισσότερο όχι τόσο για τον πλούτο διότι τον κατείχε ο έρωτας για την πείρα και τις γνώσεις, μια που συχνά τόνιζε: –πολλοί κακοί άνθρωποι είναι πλούσιοι, πολλοί ζούνε φτωχικά, όμως εμείς δεν θα ανταλλάξουμε την αρετή με τον  πλούτο. Η αρετή  είναι  ριζωμένη  βαθιά μέσα μας, τα χρήματα  κάποτε τα έχει ο ένας  και άλλοτε υπάρχουν στην κατοχή του άλλου,- αλλά τα ταξίδια αυτά, ήταν προφανώς οι κομιστές της μεγάλης σοφίας του και συγκαταλέγεται στην σειρά των επτά σοφών της αρχαιότητας. 

    Η επιλογή του απ’ τους Αθηναίους για άρχοντα μετά απ’ το Φιλόμβροτο,  ήταν που  αναγνώρισαν την σοφή γνώμη του, ότι «η ισότητα δεν προκαλεί πόλεμο».

    Άνδρας πλέον, τριάντα εννέα χρονών μπαίνει στην πολιτική αρένα της Αθήνας στο πιο κρίσιμο  σημείο που η διάσταση ανάμεσα στους φτωχούς και στους πλουσίους βρισκόταν σε πλήρη και αναίσχυντη ανάπτυξη. Μετά απ’ την απόπειρα του Κύλωνα να γίνει τύρρανος των Αθηνών 600 π. Χ. επικράτησε πάλι η προηγούμενη παλιά πολιτική διχοστασία δηλαδή να διαιρεθεί η πόλη σε τρία κόμματα. Στους Πεδιείς ολιγαρχικούς, στους Διάκριοις μερικός πιο δημοκρατικοί και στους Παραλοίς που επέλεγαν ένα μικτό  πολιτικό σύστημα. Ο λαός τότε δανειζόταν χρήματα με υποθήκη τα σώματά τους  και δούλοι διαβιούσαν πια στην κυριαρχία των δανειστών τους ή εξαναγκαζόντουσαν να πουλούν  τα παιδιά τους κι έφευγαν μακριά της Αθήνας κυνηγημένοι απ’ την άδικη σκληρότητα των δανειστών τους.

   Ο κυριότερος εκ των νόμων του, εκείνος της σεισάχθειας (= απόσεισης βαρών,) επετεύχθη δια της σοφής διοικήσεως και της νομοθεσίας γλιτώνοντας από τον κίνδυνο ακόμα και του αφανισμού της πόλης. Έρχεται λοιπόν η σωτηρία απ’ των συχνών επαπειλούμενων στάσεων με την απεριόριστη εντολή των συμπολιτών του για άρχοντας της εξουσίας. Να τι μας λέει για το νομοθετικό αυτό επίτευγμα του.

 

    Μπρος στου καιρού το δικαστήριο, μάρτυρα

    άριστον έχω την τρανή μητέρα εγώ

    των θεών του Ολύμπου, τούτη δω τη μαύρη Γη,

    που πάνωθέ της πέτρες σήκωσα πολλές,(*)

    των χρεών σημάδια. Σκλάβα πρώτα αυτή ‘τανε

    και τώρα λεύτερη είναι κι Αθηναίους πολλούς,

    που δίκια ή άδικα είχαν πουληθεί μακριά,

    στη θεόχτιστη πατρίδα τους ξανάφερα

    άλλοι που χρέη αβάσταχτα τους πιέζανε,

    μόνοι είχαν φύγει, και γυρνώντας δω κι εκεί

    την αττική την γλώσσα είχαν ξεχάσει πια,

    κι απ’ της σκλαβιάς άλλοι υπέφεραν τη ντροπή

    εδώ στον τόπο, μπρος στ’ αγρίεμα τρέμοντας

    των αφεντάδων. Όλους τους λευτέρωσα.

    Και βία μαζί και δίκιο συνταιριάζοντάς τα

    τα ‘φερα τούτα εγώ ως την άκρη, δυνατά,

    έτσι όπως είχα τάξει…

 

    Ο συμβιβασμός της κραταιάς αριστοκρατίας με την όλο και περισσότερο αυξανόμενη κατώτερη τάξη, πάταξε την τότε κακοδαιμονία των Αθηνών και που άρχισε να βαδίζει προς την παγκόσμια γνωστή σήμερα Δημοκρατία.

   «Η ευνομία σταματά τη διχόνοια και την οργή της  φοβερής έριδας κάτω δε απ’ την εξουσία της όλα στην ανθρώπινη κοινωνία είναι ταιριαστά και συνετά.  Η ευνομία πρέπει να  είναι το βασικό γνώρισμα  του δημοκρατικού καθεστώτος ενώ η δυσνομία φέρνει στο κράτος μύρια κακά», έλεγε ο σοφός Σόλων.

   Ο ίδιος άνηκε σε αριστοκρατική οικογένεια ( του γένους των Κοδρικών ) ήταν γιός του πλούσιου Εξηκεστίδη. Με την πολιτική δράση  και το ποιητικό του έργο βοήθησε να σταματήσει η τότε κοινωνική αδικία όπου ήταν απλωμένη σε τεράστια έκταση μέσα στον πολιτικό βίο.

    Τα ταξίδια του Σόλων πριν την πολιτική θητεία του σε  σχεδόν όλα τα γνωστά κέντρα εμπορείου του δώρισαν την μεστή σκέψη και ήθος με άνεση να εργάζεται στην αρετή της σοφίας.

    Αφού έφερε στην πόλη μια σχετική  ισορροπία, αλλά και επειδή είχε κουραστεί απ’ την μεμψιμοιρία των  συμπολιτών του  ζήτησε  απ’ τους  Αθηναίους  δεκαετή άδεια, διότι κρατούσε την ελπίδα πως  σε αυτό το χρονικό διάστημα θα είχαν παιδαγωγηθεί απ’ τους νόμους του.

    Αμέσως μετά τον βρίσκουμε στην Αίγυπτο να μένει: «κοντά στην Κανωβίδα ακτή που χύνεται ο Νείλος », όπως μας λέει ο ίδιος σε κάποιο στίχο του.

    Σύναψε φιλία με τους λογιότατους ιερείς, Ψένωφι τον Ηλιουπολίτη και τον Σώγχι τον Σάιτο, φυσικά κοντά σε τέτοιας μορφής ανθρώπων η φιλοσοφία ήταν μια καθημερινή απασχόληση. Ο Σόλων θέλησε κάποτε να τους πει για τον  κατακλυσμό  του επονομαζόμενου Δευκαλίωνα  –γενάρχη των Ελλήνων-  που γνώριζαν σαν αρχαιότατη παράδοση στην  Ελλάδα. Ένας εκ των δύο, ο ποιο ηλικιωμένος  του είπε:

 

<< Ω Σόλων, Σόλων, ‘Έλληνες αεί παίδες έστε, γέρων δε ‘Ελλην ουκ έστιν. >> Δηλαδή :

« Σόλων, Σόλων οι Έλληνες αιωνίως παιδιά είσαστε, γέρος Έλληνας δεν είναι.»

 

Ο Σόλων ρωτά: << Πως; τι τούτο λέγεις; >>  «Πως, αυτό γιατί το λες;»  Ο ιερέας του απάντησε:

 

 << Νέοι εστέ, ειπείν, τας ψυχάς πάντες ουδεμίαν  γαρ εν αυταίς έχετε  δι’ αρχαίαν  ακοήν παλαιά  δόξαν  ουδέ μάθημα  χρόνω παλιόν ουδέν.>>

« Νέοι είσαστε  γιατί όλοι  δεν έχετε ακούσει καμία παλιά γνώση, η ψυχή σας δεν μαθήτευσε στην αρχαία δόξα.»

 

Και συνεχίζουν οι ιερείς να του αποκαλύπτουν:

<<…οι πρώτον μεν ένα κατακλυσμόν μέμνησθε πολλών έμπροσθεν γεγονότων, έτι δε το κάλλιστον και άριστον γένος  επ’ ανθρώπους εν τη χώρα τη παρ΄υμίν ουκ ίστε γεγονός, εξ ών τε και πάσα η πόλις έστι τα νύν υμών…Πολλά μεν ουν υμών και μεγάλα έργα της πόλεως τήδε γεγραμμένα θαυμάζεται, πάντων γε μην έν υπερέχει μεγέθει και αρετή λέγει γαρ τα γεγραμμένα, όσην η πόλις υμών έπαυσε ποτε δύναμιν ύβρει πορευομένην άμα επί πάσαν Ευρώπην και Ασίαν, έξωθεν ορμήθεισαν εκ του Ατλαντικού πελάγους. Τότε γαρ πορεύσιμον ην το εκεί πέλαγος νήσον γαρ προ του στόματος είχεν, ο καλείτε, ως φατε υμείς Ηρακλέους στήλας η δε νήσος άμα Λιβύης ην και Ασίαν μείζων, εξ ης επιβατόν επί τας άλλας νήσους τοις εγίγνετο πορευομένοις, εκ δε των νήσων επί την καταντικρύ πάσαν ήπειρον την περί τον αληθινόν εκείνον πόντον…Εν δε δη τη Ατλαντίδι νήσω ταύτη μεγάλη συνέστη και θαυμαστή δύναμις βασιλέων, κρατούσα μεν άπασης της νήσου , πολλών δε άλλων νήσων και μερών της ηπείρου προς δε τούτοις έτι των εντός τήδε Λιβύης μεν ήρχον μέχρι προς Αίγυπτον, της δε Ευρώπης μέχρι Τυρρηνίας …Τότε ουν υμών, ω Σόλων, της πόλεως η δύναμις εγένετο εις άπαντας ανθρώπους διαφανής αρετή τε και ρώμη εγένετο πάντων γαρ προστάσα ευψυχία και τέχναις όσαι κατά πόλεμον, τα μεν  των Ελλήνων ηγουμένη τα δ’ αυτή μονωθείσα εξ ανάγκης των επί τους εσχάτους αφικομένην κινδύνους δε μήπω δεδουλωμένους διεκώλυσε δυολωθήναι, τους δ’ άλλους όσοι κατοικούμεν εντός όρων Ηρακλείων αφθόνως άπαντας ηλευθέρωσεν.>>

 

Μεταφραζόμενα:

«Οι Έλληνες μόνο ένα κατακλυσμό θυμάστε ενώ υπάρχουν πιο μπροστά πολλά γεγονότα, δεν γνωρίζετε πως η χώρα σας έδωσε το πλέον καλύτερο και άριστο ανθρώπινο γένος απ’ το οποίο κατάγεσαι εσύ και οι συμπολίτες σου… Πολλά και μεγάλα της πόλεώς σας γραμμένα εδώ θαυμάζονται. Απ’ αυτά ένα όμως υπερέχει σε μεγαλοσύνη και αρετή. Λέγουν για τούτο τα γραμμένα μας. Τότε η δύναμη της πόλης σας κατέστρεψε την τεράστια  εχθρική δύναμη η οποία με αλαζονεία εξόρμησε από έξω, απ’ τον Ατλαντικό ωκεανό. Ταυτόχρονα εξορμούσε κατά της Ευρώπης και της Ασίας, γιατί τότε το πέλαγος εκεί μπορούσε κάποιος να το διαβεί επειδή στην είσοδό του την αυτή, που εσείς ονομάζεται στήλες του Ηρακλέους ( το σημερινό Γιβραλτάρ ), υπήρξε ένα νησί που ήταν μεγαλύτερο απ’ την Λιβύη και την Ασία ενωμένες, από τούτης μετακινιόντουσαν οι άνθρωποι και  μπορούσαν ν’ αποβιβαστούν στ’ άλλα νησιά όπου απ’ αυτά κατόπιν σε ολόκληρη την απέναντι ήπειρο που βρισκόταν γύρω απ’ τον αληθινό εκείνο ωκεανό… Στην Ατλαντίδα οργάνωσαν μεγάλη αξιοθαύμαστη δύναμη οι βασιλιάδες, με αυτήν κυρίευσαν όλη τη νήσο, πολλά δε ακόμα νησιά και τμήματα της ηπείρου, εκτός τούτων εξουσίαζαν οι βασιλιάδες εκείνοι απ’ τα ευρισκόμενα του στομίου μέρη ( σημερινή Μεσόγειο θάλασσα ), την Λιβύη μέχρι την Αίγυπτο και την Ευρώπη μέχρι την Τυρρηνίας…

Τότε Σόλων η δύναμις της πόλεώς σας φάνηκε εξαιρετική μεταξύ  όλων  των ανθρώπων, με αφορμή την ανδρεία της και εξ αιτίας της αρετής της. Αφού με τις πολεμικές τέχνες ξεπέρασε όλους στην ανδρεία, πότε αρχόμενη των Ελλήνων πότε και τελείως μόνη της κατ’ ανάγκη, γιατί οι άλλοι την εγκατέλειψαν και αφέθηκε έρμη στους έσχατους κινδύνους κατανίκησε τους επιδρομείς  (Άτλαντες),  έστησε τρόπαια εναντίον τους,  εμπόδισε να  υποδουλωθούν  όσοι δεν είχαν υποδουλωθεί και απελευθέρωσαν χωρίς καμιά αξίωση όλους εμάς που είμαστε μέσα των Ηρακλείων στηλών.»

Κατόπιν  ταξίδευσε  για την  Κύπρο κοντά στον βασιλιά Φιλόκυπρο  όπου τον βοήθησε  με τις γνώσεις του να μεταθέσει  την πόλη του  σε πεδιάδα,  να την  κάνει μεγαλύτερη όπου ο Φιλόκυπρος  προς τιμή του, ονόμασε  την νέα πόλη Σόλους. Μετά από παράκληση του Κροίσου πήγε στις Σάρδεις κι έζησε καιρό στην παρέα του  Κροίσου. Κατόπιν επέστρεψε στην Αθήνα πάλι, την βρήκε σε μικρότερες αναταραχές, όμως εξακολουθούσαν να έχουν σε ισχύ τους νόμους του όπου και πέθανε το 559 π. Χ. την εποχή που στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Ηγέστρατος. Αφού τον έκαψαν με όλες τις τιμές (αρχαίο έθιμο), την τέφρα του την διέσπειραν γύρω της νήσου Σαλαμίνας.

 

Στα πιο χαρακτηριστικά ρητά και αποφθέγματα του συγκαταλέγονται και τα εξής:

1) “Γηράσκω δ` αεί πολλά διδασκόμενος” = «Προχωρώ σε ηλικία, πάντα πολλά νέα πράγμα μαθαίνοντας.»

2) “Συμβούλευε μη τα ήδιστα, αλλά τα άριστα” = «Ας συμβουλεύεις στους άλλους όχι τα πιο πολύ ευχάριστα, αλλά τα καλύτερα.»

3) “Νουν ηγεμόνα ποιού” = «Κάνε το νου σου κυρίαρχο.»

 

(*) Στα χωράφια που βάζανε υποθήκη τοποθετούσαν λιθάρια και που σήμαιναν ότι ήταν υποθηκευμένα.

 

 

Βιβλιογραφία: Πλάτωνος, Τιμαίος και Κριτίας εκδόσεις Πάπυρος. Θησαυρός σοφίας της Αρχαίας Ελλάδας, εκδόσεις Ορφανίδη. Ιστορία και ανθολογία της αρχαίας Ελληνικής σκέψης,Θανάσης Μητσόπουλος. Εγκυκλοπαίδειες: Ελευθερουδάκη, Ήλιος , Για σας παιδιά, εκδόσεις Αυλός. A. E. Taylor, ΠΛΑΤΩΝ. Cornford F. M., Plato’s Cosmology, Cambridge 1937.                                  

 

 

Μελέτη, αρθρογραφία δημοσιευμένα.

Άννα Π. Ε.